Herb Miasta Jaworzna

Autor:
bibliotekajaw
Data publikacji:
14 Lipiec 2015
Odsłuchaj tekst

   Od roku 1720 wzrastało zainteresowanie terenami Jaworzna, zwłaszcza ze strony zamożnych Niemców, którzy dokonywali zakupu ziem i tworzyli zakłady przemysłowe. Ze względu na bogactwo zasobów naturalnych powstawały także kopalnie, co generowało zapotrzebowanie na siłę roboczą, w konsekwencji czego zwiększała się liczba mieszkańców. Około roku 1760 przedsiębiorcy postanowili stworzyć pieczęć i herb dla gminy. Poszukując inspiracji dla projektu sięgnięto po legendę uwiecznioną w dokumentach z 1720 r.

   W 1330 r. 20-letni wówczas Kazimierz [Wielki] został wezwany przez ojca Władysława Łokietka do Krakowa. Jechał wówczas z Wielkopolski i zatrzymał się na wzgórzu zwanym Pańska Góra. Napotkanych tu drwali, ścinających ocioskami dorodny jawor, zapytał co robią, na co te drzewa ścinają. Jeden z nich odpowiedział: … jawor se zno lo tyk, co srybro sukajo.” (czyli „jawor ścinam dla tych, którzy srebra szukają”) [za Kempiński Cz.: Kartki z dziejów Jaworzna. Cz. 1. Jaworzno 1986].

Legendę o herbie miasta w interesujący sposób przedstawił także Franciszek Ciołczyk:

Jaworznianie dobrze Łokietka poznali,
Chwalili bojowość, tak też Go wspierali:
Pędzili rabusiów obcych i rodzimych,
Dla porządku w kraju, dla bytów godziwych.
Dzięki tej postawie spokojnie się żyło,
Bogactwa przybyło – honoru przyrosło,
Spokój na kupieckich traktach tu zaistniał,
Czas rozwoju gwarków i osady nastał.
Kiedy syn Kazimierz z Wielkopolski wracał,
Z drużyną na Wawel – gdy Go Ojciec wezwał,
Szedł garbem wzniesienia jaworznickiej ziemi
Popatrzeć na włości tej Ojczystej części,
Zastał pracowitość Podgrodzian nie małą,
Dla tych co pod ziemią srebra szukają.
Z powagą królewską pochwalił więc drwali.
Z Pańskiej Góry spojrzał na niziny w dali,
Jeszcze raz na kmieci co jawor ścinali,
Orszak ruszył cwałem – za lasem zniknęli.
A po paru wiekach nowy rozwój nastał,
Gwarkowie zaczęli kopać złoto czarne,
Wójtowskie decyzje urząd już znakował,
Godłem wyróżnionym, dokumenty prawne.
Stąd Rajcowie Grodu pieczęci szukali,
O przemarszu Króla sobie przypomnieli,
Na rycerskiej tarczy znak szczególny dali:
Rozłożyste drzewo – w sukmanie dwóch drwali.
[Ciołczyk F.: Legenda o herbie miasta. „Co Tydzień” 1995, nr 25]

   Nie ma zatem wątpliwości, że nazwa miasta pochodzi od drzewa jawor, choć spekuluje się ewentualne pochodzenie od popularnego, w czasach Leszka Białego, imienia Jawor. Ostateczna nazwa wykształciła się po wielu modyfikacjach: Jawor, Jaworno, Jaworze, Jawórz. Jaworzno, jako nazwa wsi, pojawia się już w pierwszej połowie XIII wieku w dokumentach majątkowych klasztoru benedyktynek w Staniątkach.

Hasło dotyczące Jaworzna znajduje się także w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydanym pod red. Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego:

   Jaworzno (z Pechnikiem, Niedzieliskami, Jeziorkami i Jęzorem), mko w pow. chrzanowskim, pod 36 st. 57` wschod. dług. od Ferro i 50 st. 12` szer. półn., leży w okolicy równej, piaszczystej, w pobliżu granicy królestwa polskiego i Szląska pruskiego. Do J. prowadzi wicynalna kolej ze stacyi kolei Ces. Ferdynanda w Szczakowy. Mko słynne z powodu rozległych kopalń węgla kamiennego i galmanu na 5131 mieszk. t. j. samo J. 4178, t. zw. Kolonia 403 a Niedzieliska 550 (izr. 25 proc.). W J. znajduje się kościół parafialny, szkoła czteroklasowa i jednoklasowa i apteka na przedmieściu Pechniku, gwarectwo, urząd poczt. I telegraficzny. Kopalnie węgla leżą obok miasteczka. mianowicie w południowej stronie szyby Heleny, Karola i Dohmsa, w zachodniej Nowa Wieliczka, w północnej w Pechniku szyb Edwarda i Leopolda. Kopalnie należą w części do gwarectwa jaworznickiego, w części do Hugona Lubecke z Wrocławia, spadkobierców Gust. Kramsta i Dohmsa. Ludność trudni się głównie górnictwem. Kopalnie węgla kam. rozciągają się na płn. do granicy, na wschód do Sierszy i Luszowskich gór...

   Istnieje kilka wersji herbu (można doliczyć się nawet kilkunastu wariantów). Na przestrzeni dziejów dokonywano zmian wyglądu postaci, planszy, obramowania, kolorystyki, detali. Rozpowszechniony dzisiaj wizerunek dwóch drwali przy jaworze można odnaleźć w dokumentach Jaworznickiego Gwarectwa Węglowego z XIX wieku (1853 r.). Herb wsi Jaworzno z tego okresu przedstawiał dwóch drwali z uniesionymi wysoko siekierami i jawor znajdujący się pomiędzy nimi. Wykorzystywany był w pieczęci urzędowej do końca XIX wieku, kiedy pojawiły się nowe wersje – z nieco odmienionym godłem i napisem „Urząd Gminy w Jaworznie” oraz z wizerunkiem drwali i napisem „Zwierzchność Gminna Jaworznie” (stosowana przez naczelnika gminy). Kolejna zmiana herbu została odnotowana w 1913 r. – postacie drwali zostały zróżnicowane względem siebie – różni je postawa, strój, detale. Z kolei w dokumencie z 5 kwietnia 1919 r., pojawia się odcisk herbu z legendą: „Urząd Miejski w Jaworznie”. W okresie międzywojennym stosowana była również pieczęć z napisem „Zarząd Miejski w Jaworznie”. Największa zmiana w wyglądzie herbu nastąpiła pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. Herb, przedstawiający górnika ze wzniesionym kilofem przy ścianie węgla i zielone drzewo w tle, ściągnął na siebie falę krytyki, dlatego 28 stycznia 1966 r. Rada Miejska przywróciła dawny, dobrze znany wizerunek.

Stosowany herb to tarcza w kształcie zamkniętej od góry litery „U”. Na białym tle widnieją wizerunki dwóch zwróconych ku sobie drwali z siekierami, ubranych w długie, popielate sukmany przepasane czarnymi pasami. Jeden z drwali ma na głowie czapkę rogatywkę w kolorze płaszcza, drugi z kolei ma głowę nieokrytą. Na nogach mają wysokie, brązowe buty z cholewami. Nad nimi góruje zielony jawor z rozłożystą koroną.

Obowiązujący herb miasta. Źródło: http://www.jaworzno.pl/pl/nasze_miasto/herb_i_sztandar_miasta

  

   W 2011 r. Muzeum Miasta Jaworzna podjęło inicjatywę wyboru imion dla herbowych drwali. Mieszkańcy miasta zgłaszali swoje propozycje, spośród których jury konkursowe wybrało 10 par imion. W drodze głosowania zwyciężyły imiona Jawo i Jawko. Na drugim miejscu uplasowali się Jaworek i Sosinek, a na trzecim Borek i Gwarek.
Warto także nadmienić, że od wielu lat w miesiącu czerwcu obchodzone są dni Jaworzna.

 

Dudzik P.: Słów kilka o herbie Jaworzna. „Extra” 2013, nr 32, s. 8.
Gierasimowicz Z. : Miasto z jaworem w herbie. „Gazeta Krakowska”
Herb miasta Jaworzna. „Sokół jaworznicki” 2000, nr 1, s. 5
Jaworzno wczoraj i dziś [Informator]. Jaworzno : Urząd Miasta, 2005.
Rodowód miasta : dni Jaworzna 2-4 czerwca 1978 [Druk ulotny]. Jaworzno : Urząd Miasta, 1978.
Rudnicka M.: Na początku była nazwa. „Co Tydzień” 1999, nr 14, s. 9.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wyd. pod red. Filipa
Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego. T. III. Warszawa 1880-1902.
Uchwała Nr 8/31/66 Miejskiej Rady Narodowej w Jaworznie z dnia 28 stycznia 1966 r.
Węglarz A.: Prezydent o herbie. „Co Tydzień” 1992, nr 29, s. 5
Z dziejów Jaworzna. W: Jaworzno `94. Jaworzno1995 r.
Znamy imiona drwali. „Tydzień w Jaworznie” 2011, nr 44, s. 6

Wyświetlenia:  356
Twoja ocena:
Ocena: 0.0 (Oddano 0 głosy)