Sanktuarium Matki Bożej Pocieszycielki Lelowskiej związane jest z parafialnym kościołem pw. św. Marcina. Pierwotna świątynia wzniesiona została tu w XIV w. Odbudowana po pożarze w 1638 r., ponownie spłonęła w 1939 - podpalona przez wkraczających do Polski żołnierzy niemieckich. Obraz Matki Bożej, czczonej w tutejszym sanktuarium, stanowiący replikę pierwotnego, XVII-wiecznego, wykonał Czesław Ćwinarowicz w 1948 r. dla odbudowanego wówczas kościoła.

Lelów, miejscowość gminna, położona w północno-wschodniej części województwa śląskiego, cieszył się prawami miejskimi od początku XIV do drugiej połowy XIX wieku. W dzisiejszym miejscu miasto ulokowano na polecenie króla Kazimierza Wielkiego. Do dnia dzisiejszego zachował się czytelny średniowieczny układ urbanistyczny, z niemal kwadratowym rynkiem, wychodzącymi z jego narożników ulicami oraz śladami murów obronnych i wież bramnych.

Przed 250 laty święty mąż Dawid Biderman miał prorokować i czynić cuda - w Polsce i poza jej granicami. Słynął również z mądrości w całym żydowskim świecie. Założył dynastię, która do dnia dzisiejszego wiele znaczy dla Żydów - zarówno w Izraelu, jak i w Stanach Zjednoczonych. Jego grób znajduje się w Lelowie, niewielkiej miejscowości nieopodal Częstochowy. Corocznie pielgrzymują do niego pobożni wyznawcy chasydyzmu.

Staromieście to najstarsza i pierwotna część Lelowa, będącego tzw. miastem wędrującym, które w XIV w. zmieniło swoją lokalizację. Tutejszy kościół nie jest pierwszym na swoim miejscu, gdyż parafia istniała tu przypuszczalnie już w XI w. Dzisiejsza świątynia to obiekt wzniesiony w XIV w., a w kolejnych stuleciach ulegający kilku przebudowom, które gruntownie zmieniły jego wygląd. We wnętrzu znajduje się m.in. XV-wieczna, gotycka, kamienna rzeźba Madonny z Dzieciątkiem.

W Białej Wielkiej koło Lelowa wznosi się nad rzeką Białką niewielki pałac, zbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku dla Ignacego Zwierkowskiego. W pierwszej połowie XIX stulecia jego właścicielem był legendarny żołnierz napoleoński, Walenty Zwierkowski, a później należał do znakomitych gospodarzy – Schuetzów. Po II wojnie światowej w pałacu urządzono szkołę, zaś obecnie pozostaje w rękach prywatnych. Klasycystyczny, dwukondygnacyjny pałac otoczony jest przez park krajobrazowy.

Biała Wielka i jej okolice leżą na uboczu uczęszczanych szlaków. Warto tu zaglądnąć, by obejrzeć m.in. dwa zabytkowe dwory, czy też zabytki związane z powszechnym tu młynarstwem. W Białej Wielkiej zobaczymy wodny młyn z 1935 r., który obecnie znów jest czynny. Malownicza okolica zachęca do spacerów i dłuższych wędrówek. Wycieczkę do młyna można także połączyć z krótkim spływem rzeczką Białą Lelowską.

W Bogumiłku, malowniczo wśród lasów położonej osadzie wsi Biała Wielka koło Lelowa, znajduje się zadbany zespół dworsko-parkowy, o blisko stuletniej historii. Dwór wzniósł w latach 20. ubiegłego stulecia Antoni Schütz, przedstawiciel rodziny zasłużonej dla rozwoju gospodarczego tych okolic, przybyłej do Polski z Saksonii w drugiej połowie XVIII wieku. Od 1969 roku gospodarzem dworu jest Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Jana Brzechwy.

Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja w Nakle koło Lelowa został zbudowany na przełomie XVII i XVIII wieku. Murowany z ciosów kamiennych budynek zastąpił starszy, drewniany, o którym pierwsze wzmianki pochodzą już z okresu średniowiecza. We wnętrzu świątyni znajduje się wiele ciekawych obiektów z okresu baroku. W sąsiedztwie kościoła warto zwrócić uwagę na dzwonnicę, zabytkowe nagrobki na cmentarzu i budynek dawnej szkoły parafialnej