Pustynia Błędowska

Pustynia Błędowska, rozciągająca się na pograniczu województwa śląskiego i małopolskiego - od Błędowa (dzielnicy Dąbrowy Górniczej) do Kluczy - to największy w Polsce i jeden z większych w Europie obszar lotnych piasków. Teren piaszczysty jest zresztą znacznie większy, niż sam obszar Pustyni Błędowskiej. Ta „polska Sahara” to także jedna z bardziej interesujących atrakcji Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz rejon w którym przecina się kilka szlaków turystycznych.

LOKALIZACJA I POWIERZCHNIA

Pustynia Błędowska, położona na pograniczu województw śląskiego i małopolskiego, jest największym w Polsce i jednym z większych w Europie obszarem lotnych piasków. Obszar Pustyni Błędowskiej rozciąga się od Błędowa w Dąbrowie Górniczej po gminę Klucze. W województwie śląskim zlokalizowany jest więc jedynie mały, zachodni fragment pustyni. Środkiem obszaru w kierunku równoleżnikowym, doliną pomiędzy obszarami piaszczystymi, przepływa Biała Przemsza.

Pustynia Błędowska, fot. www.slaskie.travel T. Renk

„Polska Sahara” rozciąga się na długości ok. 18 km, z zachodu na wschód - od Błędowa po Klucze. Szerokość pustyni to ok. 4 km. Środkiem przepływa przez nią Biała Przemsza.

HISTORIA

W epoce lodowcowej na tereny dzisiejszej pustyni nanoszone były piaski i żwiry. Następnie obszar porastał gęsty las, który od XIII wieku był eksploatowany na potrzeby kopalni srebra i ołowiu działających w rejonie Olkusza. Wycinka drzew i pobór wód gruntowych doprowadziły do powstania obszarów pustynnych. Na początku XX wieku obserwowano tutaj zjawisko fatamorgany oraz burze piaskowe. Stare fotografie, na których widnieje Pustynia Błędowska ukazują wysokie wydmy, które wędrowały przez pustynię, dzięki czemu mogła służyć m.in. jako plenery do ekranizacji „Faraona” Bolesława Prusa. W latach 50. XX wieku znaczną część pustyni obsadzono sosną i wierzbą ostrolistną, aby utrwalić tutejsze lotne piaski i uchronić okoliczne pola przed zasypywaniem przez piasek. Doprowadziło to zaniku większości terenów pustynnych. Współcześnie prowadzone są działania mające na celu zapobieganie zarastaniu i zachowanie unikatowego krajobrazu pustyni. Planowany jest także wypas zwierząt, mający zapobiec zarastaniu jej terenu. 

Pustynia Błędowska wykorzystywana była w przeszłości jako poligon, co miało miejsce już w latach I wojny światowej oraz w okresie międzywojennym. Podczas II wojny Pustynia Błędowska była wykorzystywana do ćwiczeń hitlerowskich formacji m.in. Afrika Korps. Resztki stanowisk dowodzenia znajdują się w rejonie Kluczy oraz koło Chechła, na wzgórzu Dąbrówka, skąd zresztą i dziś rozciąga się dobry widok na Pustynię.Większe obszary odsłoniętych piasków znajdują się przede wszystkim w północnej części pustyni, na południe od Chechła. Piaski mają tutaj miąższość ok. 40 m, a maksymalnie nawet 70 m.

Pustynia Błędowska, fot. www.slaskie.travel T. Renk

PRZYRODA

Na Pustyni Błędowskiej stwierdzono występowanie ok. 100 gatunków roślin przystosowanych do piaszczystych gleb i dynamicznych warunków wydmowych. Są to np.: szczotlicha siwa Corynephorus canescens, sporek wiosenny Spergula vernalis, chroszcz nagołodygowy Teesdalea nudicaulis, wiosnówka pospolita Erophila verna, piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria, turzyca piaskowa Carex arenaria i mietlica pospolita Agrostis capillaris.  Spotkać tu można także gatunki chronione, takie jak: dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens. Fauna tego obszaru to przede wszystkim ptaki (m.in. trzmielojad Pernis aprivorus, gąsiorek Lanius collurio, lerka Lullula arborea, świergotek polny Anthus campestris, ortolan Emberiza hortulana) i gady (np. padalec zwyczajny Anguis fragilis, jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara, żmija zygzakowata Vipera berus) oraz owady, np. trzyszcz piaskowy Cicindela hybrida czy podobny do ważki przedstawiciel sieciarek – mrówkolew Myrmeleon formicarius. którego larwa dzięki dużym żuwaczkom jest bardzo charakterystyczna. Wykopuje ona dołki w piasku (do 8 cm średnicy i 5 cm głębokości) i czyha na ich dnie na przechodzące w pobliżu owady. Jeśli zdarzy im się wpaść do środka, staczają się na dno – czasem przy aktywnym udziale larwy, ostrzeliwującej ofiarę ziarenkami piasku – gdzie zostają przez nią pożarte.

Pustynia Błędowska podlega ochronie jako użytek ekologiczny, zarówno w województwie śląskim, jak i w małopolskim. Ponadto, w 2008 roku ustanowiono obszar Natura 2000 „Pustynia Błędowska” o powierzchni ok. 1964 ha, którego przedmiotem ochrony są wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi oraz ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe. Pustynia Błędowska znajduje się również w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd.

Pustynia Błędowska, fot. Agnieszka Kloczkowska, CDPGŚ

Pustynia Błędowska, fot. Agnieszka Kloczkowska, CDPGŚ

Trasa spacerowa po Pustyni Błędowskiej

Trasa spacerowa po Pustyni Błędowskiej - największym w Europie Środkowej zwartym obszarze występowania piasków wydmowych z krajobrazem pustynnym o cennej florze i faunie, wraz z murawami piaskowymi.

więcej >>